گواهی مبداء سند مشخص کننده مبدا کالا است که در آن منبع موثق یا شخصی که اختیار صدور آن را دارد، ارتباط کالای موضوع گواهی مبداء را به کشورهای خاص تصدیق می کند.
کشور مبدا بر طبق ضوابطی که به منظور اجرای تعرفه گمرکی از لحاظ شرایط کلی یا هر اقدام دیگری که برای مبادله کالا وضع می کنند، کشوری است که کالا در آنجا تولید، ساخته یا پردازش شده باشد.
خریدار که فرسنگ ها با فروشنده فاصله دارد، هر گاه در مورد ” کشور مبداء ” و کیفیت و مشخصات کالا بخواهد اطمینان حاصل کند، ترجیحاً به گواهی مبداء که تحت ضوابطی خاص و با رعایت قواعد و اصولی که حاکم بر تعیین مبداء صحیح کالا است و توسط اشخاص ذی صلاح صادر و تصدیق می شود، بیش از هر چیزی بها می دهد.
همچنین مقامات کشور مقصد نظیر بانک ها، وزارتخانه های صنعتی، کشاورزی، بهداری، دانشگاهی، مراکز تحقیقاتی و پژوهشی و غیره هر کدام می توانند در رابطه با مبداء خاص مورد نظر، ارائه گواهی مبداء را خواستار شوند.
در این میان طبق معمول و بیش از همه گمرک و در مواردی وزارتخانه های صنعتی و بانک ها به گواهی مبداء و ارائه آن توسط وارد کننده اهمیت می دهند و برای سازمان های مذکور ( از لحاظ کیفیت کالا، تعرفه های ترجیحی، قراردادهای تهاتری و پایاپای و علائم تجاری و ممنوعیت ها و محدودیت ها به اعتبار کشور مبداء) حائز اهمیت است.
تعرفه های ترجیحی به دلیل تفاوت در میزان حقوق گمرکی و عوارض ورودی نسبت به واردات کالای مشابه با تعرفه یکسان برای کشور ذی نفع نسبت به سایر کشورها که مشمول ترجیحات خارج هستند، امتیازی برای کشور صادر کننده کالا محسوب می شود و در عین حال متضمن توسعه صادرات و شکوفایی اقتصاد آن کشور با کشورهایی است که احتیاج به حمایت هایی از این دست دارند و اگر مورد حمایت کشورهای پیشرفته صنعتی قرار نگیرند قادر به صدور کالای خود به خارج از مرزهای قلمرو گمرکی نیستند، البته این نکته در قالب موافقتنامه های چند جانبه و تحت عنوان حمایت کشورهای پیشرفته از کشورهای در حال توسعه صادق است، اما شکل دیگر این مزایا زمانی است که موضوع مبادلات پایاپای بین دو یا سه گروه از کشورها و تقریباً در شرایط مساوی از لحاظ صنعت، اقتصاد برقرار شده و ترجیحاتی برای یکدیگر نسبت به دیگری کشورهای غیر عضو قائل شوند؛ در این صورت نیز شناخت کشور مبداء حائز اهمیت خواهد بود زیرا در صورت فقدان گواهی مبداء استفاده از این ترجیحات میسر نخواهد شد.
به‌طور کلی دو نوع گواهی مبدأ وجود دارد:
• گواهی مبدأ ترجیحی:
برخی از کشورهای توسعه یافته برای کمک به توسعه اقتصادی کشورهای درحال‌توسعه اقدام به تخصیص برخی تخفیف‌های تعرفه‌ای می نمایند. در این موارد باید از گواهی مبدأ ترجیحی استفاده نمود. این نوع گواهی مبدأ به گواهی فرم A شهرت دارد.
• گواهی مبدأ غیر ترجیحی:
این گواهی صرفاً نشان از تولید یک کالا در کشور مشخص شده است. همان‌گونه که اشاره شد کارکرد اصلی گواهی مبدأ، مشخص شدن کشور تولید کننده است. لذا گواهی مبدأ صادرات می‌تواند شامل موارد مختلفی باشد. ازجمله این موارد عبارت‌اند از:
- مشخصات فرستنده یا صادرکننده کالا بر اساس بارنامه حمل
- مشخصات گیرنده کالا بر اساس بارنامه حمل
- کشور سازنده بر اساس مندرجات پروانه گمرکی
- مشخصات وسیله حمل بر اساس بارنامه حمل
- مشخصات محموله و کالا بر اساس پروانه گمرکی و بارنامه حمل
- وزن ناخالص، وزن خالص و نوع بسته‌بندی کالا
- امضاء گواهی مبداء توسط صادرکننده کالا
- امضاء گواهی مبداء توسط مرجع صادرکننده گواهی مبداء
انواع گواهی مبدا در ایران:
1. فرم A یا GSP:
فرم A یا GSP برای صادرات به کشورهای اروپایی و آمریکایی و اقیانوسیه و صادرات به ژاپن، صادرات به ترکیه، صادرات به روسیه، صادرات به قزاقستان،صادرات به اوکراین، صادرات به بلاروس مورد استفاده قرار می‌گیرد.
2. فرم گواهی مبداء برای کشورهای آسیایی، آفریقایی
3. فرم های PTA:
فرم PTA برای صادرات به کشور پاکستان صادر می‌شود.